Utilitarizm, etik hareketlerin sonuçlarına göre değerlendirilmesi gerektiğine inanan bir felsefe teorisidir. Bu felsefeye göre, bir davranışın doğruluğu veya yanlışlığı, bu davranışın sonucunda toplumda en büyük mutluluğun sağlanıp sağlanmamasına bağlıdır. Yani, bir davranışın doğru olup olmadığı sonucunda insanların ne kadar mutlu olduğu ile ölçülür. Bu nedenle, bir davranışın doğruluğunu değerlendirirken, en büyük mutluluğun sağlanmasını öngören bir yaklaşım benimsenmelidir.
Utilitarizm Nedir?
Utilitarizm, öncelikle 18. yüzyılda İngiliz filozof Jeremy Bentham tarafından geliştirilmiş bir etik felsefesi teorisidir. Bu felsefeye göre, bir davranışın doğruluğu veya yanlışlığı, bu davranışın sonucunda toplumda en büyük mutluluğun sağlanıp sağlanmamasına bağlıdır. Yani, bir eylemin doğruluğu, sonucunda toplumun en büyük mutluluğunu sağlamasıyla ölçülür. Utilitarizm’e göre, bireyler arasında herhangi bir ayrıma yer yoktur ve her bireyin mutluluğu eşit derecede önemlidir. Temel amaç, toplam mutluluğun maksimize edilmesidir. Bu felsefe de ahlaki sorumluluk önemli bir yer tutar.
Utilitarizm’in Temel İlkeleri
Utilitarizm felsefesi, bir davranışın doğru veya yanlış olduğunu belirlemek için sonuçlarının en büyük mutluluğu sağlayıp sağlamayacağına odaklanır. Bu felsefenin temel ilkeleri şunlardır:
- Tüm Bireylerin Mutluluğunun Eşit Önemi: Utilitarizm’e göre, bireyler arasında ayrım yapmak doğru değildir ve her bireyin mutluluğu eşit derecede önemlidir.
- En Büyük Mutluluk İlkesi: Utilitarizm’e göre, bir davranışın doğruluğu veya yanlışlığı, bu davranışın sonucunda toplumda en büyük mutluluğun sağlanıp sağlanmamasına bağlıdır.
Utilitarizm’in temel ilkeleri bu iki kavram üzerine odaklanır ve ahlaki değerlendirmeler sonucunda bu ilkelerin sağlanıp-sağlanmadığı belirlenir.
Tüm Bireylerin Mutluluğunun Eşit Önemi
Utilitarizm, etik hareketlerin sonuçlarına göre değerlendirilmesi gerektiğine inanan bir felsefe olarak, tüm bireylerin mutluluğunun eşit önemli olduğunu savunur. Yani, hiç kimse diğerlerine göre daha az önemli değildir. Utilitarizm’e göre, tüm insanlar aynı derecede öneme sahiptir ve mutlu olma hakkına sahiptirler.
Bu prensip, bireyler arasında ayrım yapmamaya ve herkesin eşit şartlarda mutlu olma hakkına sahip olduğunu vurgular. Utilitarizm, toplumda en büyük mutluluğun sağlanabilmesi için tüm bireylerin mutluluk seviyesinin eşit derecede artırılması gerektiğine inanır.
Utilitarizm’in bu prensibi, diğer ahlaki teorilerden farklıdır. Bazı teorilerde, bazı bireylerin hakları veya toplumdaki diğer faktörler, bir davranışın doğruluğunu veya yanlışlığını belirleyebilir. Ancak, utilitarizm tüm bireylerin mutluluğunun eşit derecede önemli olduğunu savunarak, herkesin mutluluğunu koruma konusunda daha adil bir yaklaşım sergiler.
Bu ilke, toplumsal sorunların çözümünde de önemli bir rol oynamaktadır. Adalet ve eşitlikle ilgili sorunlar bu prensibe dayanarak ele alınabilir ve herkesin mutluluğu eşit önemle korunabilir.
En Büyük Mutluluk İlkesi
Utilitarizm felsefesi, bir davranışın doğruluğunun veya yanlışlığının sonuçlarına bağlı olduğunu savunur. En büyük mutluluğun sağlanması, toplumdaki herkesin mutluluğunu eşit derecede önemli tutar. Utilitarizm’e göre, bir davranışta bulunurken, o davranışın toplumda en büyük mutluluğu sağlayıp sağlamadığına bakmak gerekir. Örneğin, COVID-19 salgını sırasında, toplumda en büyük mutluluğun korunması için maske takma gereği vardır. Böylece, bireysel faydalar toplumun faydasına uyacak şekilde uzlaştırılabilir. En büyük mutluluk ilkesi, toplumsal yararın en üst düzeyde tutulmasını sağlar.
Utilitarizm ve Ahlaki Sorumluluk
Utilitarizm’in ahlaki sorumlulukla ilişkisi oldukça önemlidir. Bir davranışın ahlaki olarak kabul edilebilmesi için, bu davranışın sonucunda en büyük mutluluğun sağlanması öngörülmelidir. Utilitarizm, bir davranışın doğruluğunu ve yanlışlığını sadece sonucuna bakarak değerlendirdiği için, bu prensip doğru uygulandığında ahlaki olarak kabul edilebilir. Ancak, bazı eleştirilerin hedefi olan utilitarizm, bu nedenle bireysel hakların ihlal edilmesine ve adaletsizliğe neden olabilir. Öte yandan, bir davranışın doğru olduğunun kabul edilmesi için sonucun en büyük mutluluğun sağlanması gerektiği ilkesi, pratikte uygulanması zor bir prensiptir.
Bir Örnek Üzerinden Utilitarizm’in Anlaşılması
Utilitarizm felsefesi, bir davranışın doğruluğu veya yanlışlığının sonucunda toplumdaki en büyük mutluluğun sağlanıp sağlanmamasına bağlı olduğuna inanır. Bir örnek üzerinden utilitarizmi anlamak gerekirse; bir şirketin sahibi, çalışanlarının maaşlarını düşük tutarak yüksek miktarda para kazanabilir. Ancak, bu davranış sonucunda çalışanlar mutsuz olacak ve toplumdaki mutluluk seviyesi düşecektir. Bu nedenle, utilitarizm’e göre bu davranış ahlaki olarak yanlış bir davranıştır. Utilitarizm, her bireyin mutluluğunun eşit ve en büyük mutluluk ilkesi doğrultusunda değerlendirilmesini savunur. Ancak, bireysel haklar ve adalet ihlallerine izin verebileceği eleştirileriyle karşı karşıya kalır.
Utilitarizmin Eleştirileri
Utilitarizm, ahlaki bir teori olarak birçok eleştiriye maruz kalmıştır. En önemli eleştirilerden biri, bireysel hakların ve adaletin ihlal edilebileceği gerçeğidir. Utilitarist yaklaşım, çoğunluğun mutluluğuna odaklanırken azınlıkların haklarını göz ardı edebilir. Buna ek olarak, mutluluğun ölçülmesinin zorluğu da eleştiriler arasındadır. Mutluluğun bir ölçme standardı yoktur, bu nedenle en büyük mutluluk ilkesinin kullanımı pratikte zordur. Ayrıca, bazı eleştirmenler çoğunluğun mutluluğu için azınlıkların eziyetine yol açabileceği argümanını ortaya atmışlardır.
Bireysel Haklar ve Adalet İhlalleri
Bir davranışın doğruluğunu sonuçlarına göre değerlendiren utilitarizm felsefesi, bazı eleştirilerin hedefi olmuştur. Bunlardan biri de bireysel haklar ve adalet ihlalleridir. Utilitarizm, en büyük mutluluğun sağlanması için bireysel hakların ihlal edilmesine izin verebilir. Böylece, adalet ve hakkaniyet duygusundan uzak bir anlayışa sahip olabilir. Ancak, bu durum insan haklarına ve özgürlüklerine uygun değildir. Utilitarizmin bu eleştirisi, insanların eşit haklara sahip olduğu ve aynı muameleyi görmesi gerektiği düşüncesine dayanmaktadır.
Mutluluğun Ölçülmesi Zordur
Utilitarizm’in eleştirildiği noktalardan biri de mutluluğun ölçülmesinin zor olmasıdır. Mutluluk kavramı subjektiftir ve insanlar farklı şeylerden mutlu olabilirler. Örneğin, bir kişi maddi zenginliğin mutluluğu getireceğini düşünebilirken, başka bir kişi için aile ve sevdikleriyle geçirilen zaman daha önemli olabilir. Bu nedenle, mutluluğu objektif olarak ölçmek zordur.
Bu prensibi uygulamak da pratikte zordur çünkü farklı insanların mutluluk standartları ve beklentileri farklıdır. Mutluluğun ölçülmesinin yanı sıra, mutluluğun ne kadar önemli olduğu da bir tartışma konusudur. Bazıları, mutluluğun yanı sıra adalet ve özgürlük gibi diğer faktörlerin de dikkate alınması gerektiğini savunurken, bazıları mutluluğun tüm diğer faktörlerin üzerinde olduğunu düşünmektedir.
Çoğunluğun Eziyeti
Utilitarizm, tüm bireylerin mutluluğunun eşit önem taşıdığını savunsa da, çoğunluğun mutluluğuna odaklanması azınlıkların çıkarlarına zarar verebilir. Bu durumda utilitarizmin çoğunluğunun mutluluğunu sağlamak için azınlığa eziyet etmesi kabul edilebilir değildir. Ahlaki sorumluluk, tüm bireylerin çıkarlarına uygun davranışlar sergilemekle ölçülür. Bu nedenle utilitarizm’e eleştiri getirenler, azınlıkların hakları konusunda endişeli olduklarını ifade ederler.
- Bu eleştirilere göre, utilitarizm, geniş bir çoğunluğun küçük bir azınlığın çıkarlarını ihlal etmesine izin verebilir.
- Ancak, birçok utilitarist, adalet ve hak eşitliğinin önemini vurgular ve insan haklarına saygı duyulması gerektiğini savunur.
Çoğunluğun mutluluğunu azınlık haklarını ihlal ederek sağlamak, ahlaki sorumluluğu yerine getirmez ve kapsayıcı bir toplum oluşturma hedefinden uzaktır. Utilitarizm, ahilik sorumluluğu açısından teorik bir temel sunsa da, pratikte uygulanması her zaman mümkün olmayabilir. Bu nedenle, ahlaki kararlar verirken, utilitarizmın sınırları ve eleştirileri göz önünde bulundurulmalıdır.
